Γιατί ο Άγιος Χαράλαμπος είναι Πολιούχος του Πύργου;

Η μνήμη του ιερομάρτυρος Χαραλάμπους τελείται από την Εκκλη­σία μας στις 10 Φεβρουαρίου.

Την ίδια ήμερα τελείται και η μνήμη των μαρτύρων Βάπτου και Πορφυρίου, δημίων του Αγίου, καθώς και των τριών γυναικών, οι οποίοι επίστευσαν, και οδηγήθηκαν άρα στο μαρτύριο, διά του Αγίου Χαραλάμπους.

Ο Άγιος Χαράλαμπος είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Ι. Μητρόπολη Ηλείας. Επίκεντρο του λαμπρού εορτασμού κατά την μνήμη του είναι η πόλη του Πύργου, πρωτεύουσα του Νομού μας και έδρα της Μητροπόλεώς μας, της οποίας τυγχάνει και πολιούχος. Στην μνήμη του είναι επίσης αφιερωμένοι οι ενοριακοί ναοί Αυγής

Πηνείας, Φλόκα Ολυμπίας και Χανακίων Πύργου, καθώς και του οικισμού Αγίου Χαραλάμπους Λεχαινών. Με λαμπρότητα όμως γιορτάζεται και σε αρκετές άλλες ενορίες της Μητροπόλεώς μας, όπως στα Λεχαινά, στο Τραγανό και στην Βαρβάσαινα, όπου λαμβάνουν χώρα και λιτανείες. Σε 33 συνολικά ενορίες της Ι. Μητροπόλεώς μας την ημέρα της μνήμης του τελείται λιτανεία της ιερής εικόνας του.

Γενικά τιμάται στην πατρίδα μας σε πολλά μέρη (λ.χ. στην Πρέβεζα, της οποιας επίσης τυγχάνει πολιούχος, και στην Ζάκυνθο) ως προστάτης από τα λοιμώδη νοσήματα και ιδιαίτερα από την πανώλη (πανούκλα), η οποία συχνά στις εικόνες παριστάνεται με δαιμονική μορφή την οποία καταπατά ο Άγιος. Πολλές είναι οι διηγήσεις για την απομάκρυνση της πανώλης και τη σωτηρία διαφόρων πόλεων και χωριών της πατρίδας μας χάρη στις πρε­σβείες του. Τέτοια πρέπει να είναι και η περίπτωση του Πύργου, ο οποίος φαίνεται να δοκιμάσθηκε συχνά από επιδημίες πανούκλας. Χαρακτηριστικόν είναι ότι η πρώτη γραπτή αναφορά για τον Πύργο στο Χρονικό του Μάτεση κάνει λόγο για τρεις θανάτους από πανούκλα (Ιούνιος 1687), καθώς και σε άλλα μέρη της Ηλείας (Χλεμούτσι, Λεχαινά, Γαστούνη και πολλά άλλα χωριά).

Ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλλ αναφέρει και αυτός λοιμό που μεταδό­θηκε από την Αίγυπτο στον Μοριά το 1756 και ο οποίος επί πενταετία κατέ­στρεψε το μισό του πληθυσμού. Ασφαλώς θα πρόσβαλε και τον Πύργο και την Ηλεία. Επιδημία πανούκλας χτύπησε τον Πύργο και το 1791, από την οποία όμως τον εφύλαξε ο Άγιος Χαράλαμπος, σε αντίθεση με αυτό που έγινε σε Γαστούνη,  Λεχαινά και Πάτρα - όπως προκύπτει από τον Κώδικα της Πανα­γίας της Λεχαινίτισσας (Ντίνος Ψυχογιός).

Η πόλη του Πύργου προστατεύθηκε από τον Άγιο και κατά την επιδημία πανούκλας του 1860 και γρίππης του 1918. Επίσης η οικογένεια Βιλαέτη με την εγκατάστασή της στον Πύργο έφερε μαζί της από τον τόπο καταγωγής της, τα Βελλά των Ιωαννίνων, και την τιμή του Αγίου Χαραλάμπους, του προστάτη και ευεργέτη της, καθώς και παλιά οικογενειακή εικόνα του. Οι Βιλαεταίοι - από τους πρώτους οικι­στές του Πύργου μαζί με τους Άχολους - στους οποίους απαντάται και ως βαπτιστικό το όνομα Χαράλαμπος,  έκτισαν και το ιστορικό ναΰδριο προς τιμήν του Αγίου για την αποθησαύριση του οικογενειακού κειμηλίου της εικόνας του (17ος αιώνας), στο οποίο ο αείμνηστος Γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου στην ιστορία του της Ηλείας (Η Ηλεία διά μέσου των αιώνων") αναφέρει, πως μέχρι εσχάτων ηκκλησιάζοντο οι Βιλαεταίοι".  Το ναΰδριο αυτό συνδέθηκε έκτοτε αδιάσπαστα με την ζωή του Πύργου.

Στο ιστορικό αυτό ναΰδριο και την γύρω περιοχή του συναντιόντουσαν οι οπλαρχηγοί για την προετοιμασία της Επαναστάσεως. Σ' αυτό συνήθιζε να προσεύχεται ο Γέρος του Μοριά, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, όταν περ­νούσε από τον Πύργο. Εκεί ορκίσθηκαν επίσης οι επαναστάτες του 1821 από τον Πύργο. Εκεί κατέφευγαν σ' όλες τις δύσκολες περιστάσεις οι Πυργιώτες, πριν και κατά την Επανάσταση. Το ναΰδριο αυτό καταστράφηκε δύο φορές κατά την Επανάσταση (1821 και 1825), για να κτισθεί στη σημερινή του μορφή μετά την απελευθέρωση.

Ο Άγιος Χαράλαμπος όμως όχι μόνον στα παλαιά,  αλλά και στα νεώτερα χρόνια προστατεύει την πόλη του Πύργου, για να αναφερθώ μόνον στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής και στον τελευταίο μεγάλο σεισμό πού έπληξε την ηλειακή πρωτεύουσα το 1993.

Το Βασιλικό Διάταγμα της 3-2-1948, διά του οποίου καθιερώθηκε επισήμως ο εορτασμός του ως πολιούχου του Πύργου, δεν αποτελούσε τίποτε άλλο, παρά επισημοποίηση αυτής της ευλάβειας και τιμής και πρακτικής, όπως συνέβαινε ήδη από πολλές δεκαετίες, αν όχι αιώνες.