Ιερά Μονή Σκαφιδιάς: Για χίλια και πλέον χρόνια φύλακας της Ορθοδοξίας

• Θοδωρής Λάμπρος
  thlabros@hotmail.com

Η γυναικεία κοινοβιακή κοινοβιακή Μονή της Σκαφιδιάς βρίσκεται πλησίον του ομώνυμου χωριού της Ηλείας, σε ειδυλλιακή θέση που αμέσως μαγεύει τον επισκέπτη. Του όλου μοναστηριακού συγκροτήματος, που έχει τετράπλευρο σχήμα, δεσπόζει το φρούριο που βρίσκεται στο κέντρο της Δυτικής πλευράς του. Αποτελείται από τετράπλευρο κτήριο με προμαχώνες κυλινδρικού σχήματος. Το φρούριο αυτό αποτελούσε το καταφύγιο των μοναχών σε περίπτωση επίθεσης, ενώ

παλιότερα εδώ ήταν το Ηγουμενείο και το θησαυροφυλάκιο της Μονής.

Ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ του 18^ου αιώνα που επισκέφθηκε την Μονή γράφει: «Η Μονή Παναγίας Σκαφιδιάς πήρε το όνομά της από ένα γειτονικό χωριό, οι κάτοικοι του οποίου ασκούσαν άλλοτε την τέχνη του να κατασκευάζουν ξύλινες σκάφες, τα λεγόμενα σκαφίδια, κι όχι, όπως συμπέραναν μερικοί, επειδή κοντά υπήρχε λιμάνι με σκάφη».

   Στη Μονή φυλάσσονται αξιόλογα κειμήλια και φορητές εικόνες. Στο θησαυροφυλάκιο της υπάρχουν φορητές εικόνες του ΙΖ και ΙΗ’ αιώνα, ιερά σκεύη και άμφια, λειψανοθήκες του ΙΗ αιώνα, χρυσοί σταυροί και κάποια αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής. Η βιβλιοθήκη της Μονής συστεγάζει και το αρχείο της. Υπάρχουν παλαιότυπα (από το 1703 κ.ε.) βιβλιοθήκες μοναχών, έγγραφα της Ενετοκρατίας, της Β’ Τουρκοκρατίας και μετεπαναστατικά.

Ιστορία της Μονής

Η Μονή ιδρύθηκε κατά την Βυζαντινή περίοδο μεταξύ του 10^ου και 12^ου αιώνα. Για την ονομασία της Μονής υπάρχουν τρεις εκδοχές. Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος υποστήριξε ότι η λέξη Σκαφιδιά είναι παραφθορά της φράσης «εις την Φειάν» - Στη Φειά – Σκαφιδιά.

Η δεύτερη εκδοχή αναφέρεται στα Βυζαντινά χρόνια και ιδιαίτερα την ταραγμένη περίοδο της Εικονομαχίας. Κατά τους χρόνους εκείνους κάποιος πιστός χριστιανός και ένθερμος εικονολάτρης τοποθέτησε την εικόνα της Παναγίας μέσα σε σκάφη και την πέταξε στη θάλασσα για να την προστατεύσει από την λύσσα των εικονομάχων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η εικόνα βρέθηκε στην Φειά Ηλείας. Εκεί ένας χωρικός την βρήκε και για να την τιμήσει την χάρη της έκτισε ένα μικρό ναό για να την τοποθετήσει. Από την σκάφη αυτή πήρε την ονομασία τόσο το χωριό όσο και η εικόνα.

 Η τρίτη εκδοχή αναφέρει ότι η ονομασία του μοναστηριού προήλθε από το γεγονός ότι το έδαφος στο οποίο κτίστηκε το μοναστήρι μοιάζει με σκάφη ή εξαιτίας του ότι τα παλαιότερα χρόνια κατασκευάζονταν πολλές σκάφες από τα πολλά πλατάνια που υπήρχαν στην περιοχή.

   Το μοναστήρι όπως αναφέραμε κτίστηκε στην Βυζαντινή περίοδο μεταξύ 10^ου και 11^ου αιώνα μ.χ. Γραπτές μαρτυρίες δεν υπάρχουν σήμερα αλλά η ύπαρξη Βυζαντινής αρχιτεκτονικής σώζονται στο Καθολικό της όπως πλινθοπερίβλητη τοιχοδρομία, μαρμάρινα μέλη, μαρτυρούν την Βυζαντινή της καταγωγή.

   Στην συνέχεια έχουμε το πέρασμα των Φράγκων από την Μονή.

Η ύπαρξη του φρουρίου της Μονής που έχει στοιχεία Δυτικής αρχιτεκτονικής μαρτυρεί την Φραγκική επέμβαση.

Πολλές αμυδρές πηγές για το μοναστήρι βρίσκουμε κατά την πρώτη φάση της Οθωμανικής κυριαρχίας. Φαίνεται όμως πως η Μονή καταστράφηκε και ερημώθηκε. Οι περισσότεροι από τους μοναχούς κατέφυγαν στην γειτονική Ζάκυνθο στο Μοναστήρι του Σκοπού, πήραν μαζί τους τα σημαντικότερα κειμήλια του Μοναστηριού καθώς και την εικόνα της Παναγίας, η οποία στη συνέχεια χάθηκε, για την Μονή.

Το πέρασμα των Ενετών (1685 – 1715) άφησε και αυτό τα δικά του σημάδια στην ιστορία της Μονής. Κατά την περίοδο αυτή η Μονή είναι κάτω από την δικαιοδοσία της Ενετικής εξουσίας. Οι ηγούμενοι της εκλέγονται από τους Ενετούς και τους υπηρετούν με απόλυτη αφοσίωση. Το 1696 όμως το μοναστήρι γίνεται μετόχι της Μονής Στροφάδων για οικονομική ενίσχυση της τελευταίας.

Το μοναστήρι γνώρισε αρκετούς και γνωστούς ηγούμενους όπως οι Στέφανος Παλλαδάς, Ιερεμίας Βρεττός, Σωφρόνιος, Δοσίθεος, Ιωάννης Σκιαδόπουλος, κ.α.

Κατά την 2^η φάση της Τουρκοκρατίας και την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης το μοναστήρι γνώρισε πολλές περιπέτειες. Οι συνέπειες του Ενετοτουρκικού πολέμου είδαν την Μονή να καταστρέφεται και να ερημώνεται. Μόλις το 1723 θα επαναλειτουργήσει και θα ανακαινιστεί με ηγούμενο τον Μακάριο Κατελή από την Πάτμο. Παρόλα αυτά το Μοναστήρι θα πυρποληθεί από την μανία των Οθωμανών Τούρκων το 1770. Τελικά μετά από πολλές προσπάθειες των Μοναχών το μοναστήρι επισκευάζεται και επανοικοδομείται.

 Η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης βρίσκει την Μονή να συμπαραστέκεται ηθικά και υλικά στον αγώνα με άξιους πρεσβευτές τον ηγούμενο της Γρηγόριο και τον Παπαφώτη. Το μοναστήρι θα ζήσει ένδοξες στιγμές όταν στις αρχές του 1826 θα πολιορκηθεί από τον Ιμπραήμ Πασά. Το αποτέλεσμα ήταν η σύληση και πυρπόληση του μοναστηριού.

Σήμερα το μοναστήρι είναι γυναικείο και αναπτύσσει, έντονη δραστηριότητα. Τιμάται την Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει 15 Αυγούστου. Κάθε χρόνο προσελκύει πλήθος πιστών και προσκυνητών, που έρχονται για να δουν τα αξιόλογα και ιερά κειμήλια και να τιμήσουν την θαυματουργή εικόνα.

Protinews.gr